In mijn werkzaamheden als bestuursrechtjurist heb ik vaak te maken met verdelingsvraagstukken. Of het nu gaat om de verlening of weigering van een uitkering of bouwvergunning of de oplegging van een sanctie aan een financiële onderneming of aanbieder van een elektronisch communicatienetwerk. Naast jurist ben ik vader van twee zonen en gezel bij de vrijmetselaarsloge De Drie Kolommen, een van de oudste loges. Binnenkort zal ik mijn gezellenbouwstuk opleveren dat de werktitel ‘The veil of ignorance’ draagt.
Waar bij de inwijding tot leerling vrijmetselaar de blinddoek staat voor de profaan die op zoek is naar het licht en wordt ingewijd in de vrijmetselarij, staat de blinddoek voor vrouwe Justitia als symbool voor rechtspraak zonder aanziens des persoon, dat wil zeggen dat de wet voor ieder geldt en de onafhankelijke rechter onpartijdig is. De symboliek is hetzelfde, maar de betekenis verschilt. Waar in de vrijmetselarij de blinddoek juist niet dient om iets te verhullen, maar dient als overgangsrite van de wereld der verschijnselen naar de wereld der ideeën, dient de blinddoek van vrouwe Justitia om haar blind te maken: het recht moet in alle gevallen gelijk worden toegepast.
In de sociale contractstheorie van de Amerikaanse filosoof John Rawls komen we de blinddoek – in de vorm van de sluier der onwetendheid – ook tegen. In de politieke filosofie wordt het sociale contract tussen vrije mensen en een vorst of de oprichting van een aantal overheidsinstituten gebruikt als gedachtenexperiment. Dit experiment kan dienen om een bestaande sociale orde te legitimeren (zonder de staat zouden we geen veiligheid kennen) of om die juist te bekritiseren (het verschil tussen arm en rijk is te groot). Rawls gebruikte de sluiter der onwetendheid in zijn boek ‘A Theory of Justice’ (1971) als onderdeel van het gedachtenexperiment; wat zouden vrije individuen kiezen als ze van tevoren niet zouden weten of ze als man of vrouw, blank of zwart, rijk of arm, sterk of zwak zouden deelnemen aan een samenleving? Zouden ze dan kiezen voor het toeval of voor gelijke kansen en een evenredige verdeling van middelen?
Stof tot nadenken…
Rogier Stijnen